Młody a njewjazany dóstanje so Krabat do putow čorneho mištra. W Kózłom zeznaje poněčim mašineriju čorneho młyna, kotrejž so po zdaću wuwinyć njemóžeš. Přewodź Krabata a spóznaj hromadźe z nim a druhimi młynskimi, kotre mocy kuzłanje ma a kak zahubny režim přez hłuboke přećelstwo, solidaritu a lubosć přewinješ. Putacy dyrdomdej, kiž čitarki a čitarjow kóždeje staroby zahorja a k rozmyslowanju pohnuwa. Nětko předleži mištersce napisany roman tež hornjoserbsce. Wot 14 lět

Der zwölfte Band der Reihe »Die sorbische Bibliothek« ist die erste Anthologie der Edition. Sie enthält Prosastücke, die allesamt nach 1990 entstanden sind, überwiegend deutsche Autorfassungen. Unter den neun Erstveröffentlichungen finden sich Jurij Brězans »Brief an meine Enkel« in der Übersetzung der Herausgeberin Maria Matschie sowie »Das Meilensteinpuzzle« von Kerstin Młynkec. Fragen nach dem Woher und dem Wohin, nach Verwundungen und Vorurteilen, nach Aufbruch und Ausblick sind zentrale Themen der 22 Erzählungen. Der Form nach vielfältig, eint sie die beständige Auseinandersetzung mit Herkunft, Identität und Wandel. Was bleibt, was wird sich verändern? Autorinnen und Autoren: Jurij Brězan, Benno Budar, Měrana Cušcyna, Róža Domašcyna, Benedikt Dyrlich, Dušan Hajduk-Veljković, Lubina Hajduk-Veljkovićowa, Jurij Koch, Kito Lorenc, Měrka Mětowa, Kerstin Młynkec, Christian Schneider, Dorothea Šołćina, Angela Stachowa

Pozastań a zastup do tuteje wosebiteje knihi, luba čitarka, luby čitarjo! Krótki čas jenož traje sněženkowe flockdownkino, pišpota w šlewjerju Hamorskeje milinarnje holanska fata morgana a pyta Julija swojeho nanka, rumpodicha na hodownych wikach. Awtorka tute wokomiki kedźbliwje zapopadnje. Wjedźe će do lubozneje krajiny pod Čornobohom a do wjelewěžateho Budyšina, rozmysluje wo dźiwnosćach serbskeje rěče a česćuje basnikow a wuměłče a rjekow wšědneho dnja.

Stell dir vor, die Welt, so wie wir sie kennen existiert nicht mehr. Durch das rücksichtslose Verhalten der Menschen gegenüber ihrer Umwelt, lassen finstere Mächte ganze Kontinente verschwinden. Lediglich sieben kleine Erdteile bleiben den Menschen. Sieben sterbliche Engel kämpfen um das Überleben der darauf Übriggebliebenen. Vega wird als solch ein Engel auf einem dieser Erdteile, in Sprjewja, wiedergeboren. Sie gilt als die Unerfahrenste von allen. Eigensinnig stellt sie sich ihren Aufgaben und kämpft gegen Dämonen und finstere Gestalten der Hölle. Als sie Kito das Leben rettet, ist sie fasziniert von ihm. Doch etwas Finsteres umgibt ihn. Er wird wütend als er erfährt, dass Vega ihm etwas verschweigt. Mit der Gewissheit, dass er sich dem Bösen zugewandt hat, ist Vega fest entschlossen ihn zurück zu holen. Dabei riskiert sie nicht nur ihr eigenes Leben.

Es ist das Jahr 1939 in dem Oberlausitzer 200-Seelen-Dorf Horka bei Kamenz. Die jugendliche Hana, Tochter einer Jüdin aus Dresden, katholisch getauft und bei sorbischen Adoptiveltern aufgewachsen, führt ein unbeschwertes Leben. Doch auch in Horka, das weit entfernt von den großen politischen Ereignissen zu sein scheint, vollziehen sich beunruhigende Veränderungen. Als ein Dorfbewohner auf mysteriöse Weise zu Tode kommt, sieht sich auch Hana zunehmend bedroht ... Jurij Koch, der selbst aus Horka stammt, hat der jungen Frau in seiner sorbischsprachigen Novelle „Židowka Hana“ schon 1963 ein literarisches Denkmal gesetzt. Nach über einem halben Jahrhundert liegt nun erstmals eine weitgehend überarbeitete deutsche Fassung der Novelle vor. Der Gründungsdirektor des Berliner Centrum Judaicum, Hermann Simon, begibt sich in einem Nachwort auf die Spuren des realen Vorbilds für die literarische Figur der „Jüdin Hana“.

Im Frühjahr 1996 entschließt sich Jurij Koch (*1936), ein Tagebuch zu führen. In den Mittelpunkt seiner Beobachtungen gerät dabei der dramatische Kampf eines Lausitzer Dorfes gegen seine „Grubenfahrt“. Koch dokumentiert die letzten Jahre von Horno, den Widerstand vieler Bewohner gegen die drohende Umsiedlung und, wie dieser letztlich gebrochen wurde. Zugleich beleuchtet er das Geschehen in der Welt. Sein Tagebuch ist eine Niederschrift zeitkritischer und selbstreflexiver Betrachtungen einer Landschaft, deren Umbrüche wie in einem kleinen Kosmos als Weltangelegenhiet erkennbar sind. Bei allem Ernst der Themen schreibt Koch mit Humor und sehr unterhaltsam. Eingeschoben sind literarische Texte des Autors aus den 1990er-Jahren, unter anderem ein bislang unveröffentlichtes Romanfragment.

W druhej knize swojeje awtobiografiskeje twórby rysuje Benedikt Dyrlich mězniki a etapy žiwjenja po přewróće. Prěni kapitl wopřijima lěta 1990 do 1995, w kotrychž bě zapósłanc Sakskeho krajneho sejma. Druhi kapitl je wěnowany dobje, w kotrejž skutkowaše jako šefredaktor Serbskich Nowin, a třeći wobsahuje čas po ćežkim njezbožu w lěću 2009, kiž jeho powołanske žiwjenje njejapcy skónči. Přewrót je tež Dyrlichowe žiwjenje bytostnje přeměnił, wostał pak je jeho bojowniski duch. Hač jako politikar, nowinar abo předsyda Zwjazka serbskich wuměłcow, njesprócniwje, druhdy tež ze zasakłej hejatosću, je Dyrlich za přichod serbstwa a serbskeho wuměłstwa, za swobodu medijow a demokratiju w Serbach wojował a při tym njerědko njehnadu žnjał. Kniha dokumentuje jeho žiwjenje w nowych politiskich wobstejnosćach a jeho wid na podawki časa, zdobom je putacy zarys najmłódšich serbskich stawiznow.

Im zweiten Band seiner Autobiografie beschreibt Benedikt Dyrlich die Etappen nach der Wende. Das erste Kapitel des Bandes umfasst die Jahre seines Wirkens im Sächsischen Landtag als Abgeordneter der SPD-Fraktion, das zweite die Zeit, in der er Chefredakteur der sorbischen Tageszeitung „Serbske Nowiny“ war. Das dritte Kapitel schildert die Jahre nach seinem schweren Unfall im Sommer 2009, der ihn plötzlich aus dem beruflichen Alltag riss. Der Umbruch 1989/90 hat auch Dyrlichs Leben entscheidend verändert, beständig war jedoch seine kämpferische Natur. Ob als Politiker, Journalist oder Vorsitzender des Sorbischen Künstlerbundes, unermüdlich, bisweilen mit ungestümer Hartnäckigkeit, setzte er sich für die Gegenwart und Zukunft seines Volkes ein, für dessen Literatur und Kunst. Er stritt für die Unabhängigkeit der Medien, für Demokratie bei den Sorben und fiel dabei nicht selten in Ungnade. Das Buch zeichnet seinen Weg in den neuen politischen Verhältnissen und seine persönliche Sicht auf die Ereignisse zum Zeitpunkt des Geschehens. Zugleich ist es ein spannender Abriss der jüngsten sorbischen Geschichte. Die Zeitdokumente wurden zumeist in obersorbischer Sprache verfasst. Diese wurden von Dietrich Scholze ins Deutsche übertragen.

Předležaca kniha nasta jako rezultat njewšědneho zhromadneho dźěła třoch serbskich awtorkow Měrany Cušcyneje, Róže Domašcyneje a Měrki Mětoweje. W rjećazowej basni z 39 štučkami nawjazuje kóžda z nowej štučku na předchadźacu, kotruž je druha basnica pisała. Takle pućuja kaž podłu rjećaza po Łužicy. Zhromadny puć wjedźe je wot Budyšina a Čornoboha po dalokej holi hač do Błótow a zaso wróćo. „Wuběrna rěč, njeličomne schowane pokazki, tójšto njezwučenych pohladow a chětro wosobinskich dohladow a k tomu tři wustojne basnicy, kotrež so mjez sobu wobwliwuja, na so nawjazuja, a sej při tym tola swójski raz zdźerža. Znaki pominaki kopolaki ─ to je njewšědna kniha, bjezdwěla, a zda so mi, zo mamy z njej měznik načasneje serbskeje lyriki před sobu.“ Měrćin Wjenk, Serbski rozhłósPřeborkana krajina, cuzy a domjacy, serbska rěč, wothłós dźěćatstwa – hłuboko sahace přeměnjenja steja w srjedźišću jich rozmyslowanjow. Čornoběłe fota Jürgena Maćija wudospołnja teksty. Wón je z kameru po puću był a wokomiki zapopadnył, kiž mysle a začuća rjećazoweje basnje na wuměłske wašnje dale pletu a swójsku stawiznu powědaja. Drei Autorinnen, ein Werk „Znaki pominaki kopolaki“ (Zeichen Mahnung Stolperstein) nennt sich ein neues Buch, das als Resultat einer ungewöhnlichen Zusammenarbeit der drei sorbischen Autorinnen Měrana Cušcyna, Róža Domašcyna und Měrka Mětowa entstanden ist. In einem Kettengedicht mit 39 Strophen greift jede Dichterin mit ihrem Text Gedanken aus dem vorangehenden auf. Gemeinsam sind sie wie an den Gliedern einer Kette in der Lausitz unterwegs. Ihr Weg führt sie von Bautzen und dem Czorneboh durch die weite Heide bis in den Spreewald und wieder zurück. Überall begegnet ihnen ein tiefgreifender Wandel: Tagebaue fressen Landschaft, Alteingesessene treffen auf Fremde, Sprache zerbröckelt, Kindheit – ein Nachhall. Schwarzweiße Fotografien von Jürgen Matschie ergänzen die Texte mit einer eigenen Sicht. Mit dieser einmaligen Ausgabe bekommt der Leser ein Buch über eine ungewöhnliche poetische Reise zu den Umbrüchen in der Lausitz in die Hand.

Benedikt Dyrlich, aufgewachsen in der sorbisch-katholischen Oberlausitz, ist ein kantiger Typ, der schon als junger Mann stets und ständig aneckte. 1964 verließ er den gängigen Werdegang eines DDR-Schülers und kam an das Bischöfliche Vorseminar in Schöneiche bei Berlin. Er sollte Priester werden. Aber Geistlicher wurde er nicht, stattdessen Literat, Theaterdramaturg, Politiker, Chefredakteur – ein Mensch der Worte und der Tat, ein Patriot, der Widerspruch nicht scheute, wenn ihm etwas gegen den Strich ging, der aber auch Zugeständnisse machen musste, wenn er Gefahr lief, seine Zukunft aufs Spiel zu setzen. Mit Auszügen aus Tagebüchern, Briefen und Beiträgen, die er seit Beginn der 1970er-Jahre gesammelt hat, zeichnet er im ersten Teil seines zweibändigen Werkes rückblickend Etappen seiner Biografie wie auch die Verhältnisse in der DDR bis zum politischen Umbruch im Herbst 1989. Eine Besonderheit des Buches ist, dass es Einblick gewährt in die „Wortschmiede“. Man erfährt Hintergründe, teils sogar den Entstehungstag einiger von Dyrlichs bekanntesten Gedichten.

Žiwjenski puć basnika a spisowaćela Benedikta Dyrlicha njebě a njeje płony, je skerje kamjenjaty. Hač jako student w Erfurće a w Lipsku, jako hladar chorych w Kamjenicy, jako dramaturg w Budyšinje, jako zapósłanc Sakskeho krajneho sejma, jako šefredaktor Serbskich Nowin a nic naposledk jako njesprócniwy narodny a wuměłski prócowar, husto dyrbješe njesměrnje wojować, zo móhł po swojim puću dale kročić, dokelž jemu kamjenje do puća walichu. W dwěmaj knihomaj – druha wuńdźe 2019 – rysuje awtor wróćo zhladujo z putacymi wurězkami z dźenikowych zapiskow, listow a pojednanjow mězniki a etapy swojeho žiwjenja. Wosebitosć awtobiografiskeje twórby je, zo njezhoni čitar jenož wjele wo žiwjenju awtora a wobstejnosćach w kraju, ale zo poskića so jemu tež njewšědny dohlad do »małeje komorki«, w kotrejž nastawa a rosće poezija.

W Budyšinje je so grawoćiwy njeskutk stał. Znateho trenarja wolejbuloweho towarstwa »Běła hwězda« su zamordowaneho w sportowni namakali. Młoda serbska komisarka Janka Žurowa, kotraž z mužom a synom w měsće bydli, a jeje němski kolega a nježenjenc Alek dyrbitaj tak skoku kaž móžno mordarja wuslědźić, wšako hrozy strach, zo je sej něchtó do hłowy stajił, wuspěšnych trenarjow morić. Slědźenja wjedu komisarow do swěta dorostoweho sporta, a čim bóle so do pada zanurjataj, ćim wjetša bywa ličba podhladnych.Zabawnje powěda Lubina Hajduk-Veljkovićowa wo pytanju winowateho. Wosebitosć jeje noweje kriminalki je serbsko-němski miljej, w kotrymž jedna. Ze žortom wopisuje awtorka, kak mjez komisaromaj tež wšelakeho narodneho wašnja dla přeco zaso k napjatosćam dóńdźe.

Strowje – wudobywanja brunicy dla wopušćena wjes, zhubjena wosrjedź Łužicy? Abo Vineta? Posledni wobydlerjo hotuja so na wotchad do města abo druheje wjeski, mjez nimi Pětr a Karin. Dołho so hižo znajetaj, ale runje nětko staj so našłoj. Ze žiwym płotom wobdaty blečk při starej kapałce je jimaj wućek před bližacym so kóncom. Angela Stachowa da čitarjam pohladać do myslenja a začuwanja młodeju čłowjekow w njewšědnej situaciji.

Seit Jahrzehnten bereichert der Dichter, Übersetzer, Herausgeber und Dramatiker Kito Lorenc die literarische Landschaft im deutsch- und sorbischsprachigen Raum. Nun präsentiert der Autor erstmals in zusammengefasster Form verstreut veröffentlichte und unveröffentlichte Prosastücke, entstanden zwischen 1957/58 und 2014. Der erste, umfangreichere Teil enthält Beiträge in deutscher Sprache, der zweite sorbische Texte. In dem Band finden sich Erzählungen, lyrische Skizzen und autobiografische Entwürfe sowie Auszüge aus Tagebüchern, in denen der Autor gesellschaftspolitische Entwicklungen und persönliche Erfahrungen reflektiert, ernsthaft, satirisch, auch schwarzhumorig.

Čingiz Ajtmatow (1928–2008) bě swětosławny spisowaćel kirgiskeho pochada. W lěće 1958 wozjewi lubosćinske powědančko »Dźamilja«, kiž bě jako zakónčace dźěło na Moskowskim literarnym Gorki-instituće zapodał. Jeho prěnička bě mjezynarodnje přewšo wuspěšna a pomjenuje so husto jako »najrjeńša lubosćinska stawizna swěta«.Stawiznu Dźamilje a Danijara powěda Seit – swak a přećel młodeje žony. Dźamilja je ze swojej swójbu žiwa w kirgiskim ailu. Jeje muž Sadyk je we wójnje. Danijar je něhdyši wojak a ćežkeho zranjenja dla domoj pósłany. Hromadźe z Dźamilju wozy wón dźeń wote dnja žito na dwórnišćo. Na dalokim puću po stepje začuwa wona dźeń a bóle wot Danijaroweho spěwanja wuchadźacu móc …

Kito Lorenc ist einer der bedeutendsten Sprachschöpfer der sorbischen Literatur. Sorbisch heißt dabei nicht immer nur sorbischsprachig. Diese Besonderheit spiegelt sich auch in dem von seiner langjährigen Lektorin Dr. Ruth Thiemann und dem Literaturhistoriker Dr. Franz Schön herausgegebenen Band mit verstreut erschienenen oder unveröffentlichten Texten aus der Zeit von 1955 bis 2012. Der erste Teil des Bandes beinhaltet deutschsprachige Beiträge, der zweite solche in ober- und niedersorbischer Sprache. Darin äußert sich Lorenc u. a. zu seinen Erfahrungen als Dichter, Übersetzer, Herausgeber und Dramatiker, aber auch zu zahlreichen anderen sorbischen Autoren, wobei die literarische Zweisprachigkeit und die Bikulturalität zentrale Themen sind.Aus dem InhaltVorwortReise nach MinskBegegnung mit Johannes BobrowskiStruga – eine KonfessionSlěpe/Schleife – ABC der ChronikDer Fabeldichter Handrij ZejlerZu Jurij Chěžkas »Poesie der kleinen Kammer«»Flurbereinigung« – Gespräch mit Luise KöppEntwurf eines »Sorbischen Lesebuchs«Serbska čitanka/Sorbisches LesebuchBenedikt Dyrlichs »Nocakowanje« (Nachtschwärmerei)Interview zur DDR-Literatur in den SiebzigerjahrenFünf Fragen von Marieluise de Waijer-WilkeInterview mit der Wochenzeitung Tvorba in PragNeue Fragen vom März 1991Einiges zur Posse »Kołbas« (Schlachtfest)Entwurf zum Bühnenstück »Die wendische Schiffahrt«Zehn Anmerkungen zu »Kim Broiler«Bikulturalität und SelbstverständnisDie Insel schluckt das MeerDas Meer Die Insel Das SchiffAuskünfte für die Oberlausitzer KulturschauDie Brücke die lachtEin Vorauswort im NachhineinDankworteÜber mich, unter uns

Bogatowice w 1960-tych lětach. Marko, młody Serb a basnik, wopyta hromadźe ze swojim nanom pólske městačko a zeznaje Sandru, dźowku lěkarja. Při přechodźowanju po měsće přińdźetaj sebi blisko a zalubujetaj so. Sandra sćěhuje přeprošenju Marka a da sej wot njeho serbsku Łužicu pokazać. Slubitaj sebi, zo chcetaj, byrnjež daloko zdalenaj žiwaj byłoj, hromadźe wostać a sej přichod natwarić. Njenadźicy pak je Sandra samodruha a dyrbi so před swojim nanom wusprawnić, kotremuž njebě Marko ženje dobry dosć. Hač drje budźetaj so młodaj přećiwo njemu přesadźić?Předležacy roman pólskeje spisowaćelki Haliny Barań pleće so wot socialistiskeho časa hač do dźensnišeho a skići nimo napjateje lubosćinskeje stawizny wosebity wid na Łužicu a Serbow.###Halina Barańnarodźi so w Bogatyni, je nutřkowna architektka a molerka cyrkwinskich wobrazow. W Pólskej wuchadźachu wot njeje wšelake romany, najnowši je „Słowjanska zahroda“. Při pisanju wobwliwuja ju wosebje serbske stawizny a literatura.###Čitanski wurězkMała wjes, do kotrejež běštaj z kolesom dojěłoj, zbudźi jeje zajim. Wona rěkaše Róžant. Rjana přiroda wabješe k zasydlenju w tym měrnym serbskim kućiku ...„To je naša serbska Częstochowa“, rjekny Marko, hdyž Sandru po wsy wodźeše. „Pój, ja ći něšto pokazam.“ Wón wza holcu za ruku a dowjedźe ju k nahłym kamjentnym schodam.„Tam žórli so hojaca woda.“ Wón stupaše jako prěni dele k wodźe a wupřestrě potom Sandrje swoju ruku.„Před někotrymi lětami sym často sem jězdźił“, powědaše wón zrudnje.„Čehodla da?“ Sandra bě so tohorunja nad běžatej wodu schiliła a namoči sej wobličo. Woda bě tak zymna, zo tróšku zadyrkota.„Sym wodu stajnje maćeri domoj nosył, hdyž bě wona ćežko chora.“, zdychny wón hłuboko.„Kak stary sy tehdy był?“, wopraša so wona sobuželnje.„Hišće nic stary dosć, zo njebych mać wjace trjebał.“„Póńdźemoj dale“, namjetowaše wón nadobo. „Chcu ći něšto wažne rjec.“ Wonaj běžeštaj na łuku. „Dočakaj tu, dočakaj.“ Wón so tróšku wotsali, našćipa někotre kwětki a nawróći so hnydom zaso. „To je za tebje“. Wón přepoda jej kwěćel. „Praj mi, wostanjemoj w přichodźe hromadźe?“ Wón so poklakny, zběhny kromu jeje suknje a wokoši jej koleno.Bjez přemyslenja a dlijenja wotmołwi wona: „Haj, wostanjemoj na přeco hromadźe. Zawěsće wostanjemoj hromadźe.“ Cyle hnuta chcyše hišće něšto rjec, ale hłós jej zapraji a wona ćicho zapłaka. Wona bě zrozumiła, na čo Marko mysleše.

Swójba w Paradizu – što móhło rjeńšeho być!Paradiz, bajkojty kućik přirody, pjeć domow na kromje hole, je žiwjenske srjedźišćo swójby serbskeho twarskeho mištra Pawoła Šewca z třomi dźěćimi. Pola nich je wšo, kaž ma być, tak najmłódši z nich, Jan-Pawoł husto mysli.Ale je to woprawdźe? Čehodla Pawoł Šewc na kóncu swojeho žiwjenja konstatuje: Wšo wopak činił?Inflacija, serbstwo w hitlerskim času a po wójnje, z propagowanjom jeho bujneho rozkćěwa a jeho dóńt we wuchodnych kónčinach Budyskeho kraja, mjez holu a Čornobohom, z wiziju wo přichodźe su wažne mězniki w stawiznach swójby.Awtor podawa žiwy dohlad do žiwjenja Serbow w 20. lětstotka.

Ein Buch zum Sinnieren und Reflektieren mit Garantie für gelegentliches Schmunzeln und Aha-Effekte.Sinnsprüchliches, Nachdenkliches und Angemerktes vom Nestor der sorbischen Literatur in deutscher und obersorbischer Sprache, ausgewählt aus seinen Werken.

Wěsće, što so stanje, hdyž zetka so Balkan z Łužicu a hdyž wužórla so z mandźelstwa Serbowki a Južneho Serba powědančka? Snadź su to woprawdźe cuze zynki, kotrež so w najnowšej zběrce z 15 powědančkami Lubiny a Dušana Hajduk-Veljković jewja. Zeznajeće małych a wulkich rjekow, kiž wudrěja so z pomocu wuměłstwa a fantazije z dušacych wobstejnosćow, wzdadźa so swojich iluzijow abo bědźa so ze samotnosću a melancholiju. Přewodźujeće jich na kěrchow (Namrěwstwo), do cirkusa (Zhubjena zrudoba) abo do hrajneho kazina (Jónu wob tydźeń). Přihladować móžeće hólcej, kiž stwori sej sam swój mały swět wosrjedź murjow swójbneje zahrody (Murja), abo serbiskimaj hólcomaj, kotrajž přebywataj prěni raz na prózdninach pola nana w Němskej (Na prózdninach). Nic naposledk sćěhujeće młodeho pućowaceho překupca w Budapesće (Škleńčany zwón) abo zhoniće wo njespjelnjenej a rozpalitej žadosći za rjanej Ivanku (Ivanka).###Měnjeni čitarjow ke knize###»Awtoraj pušćitaj so mócnje do detailow a zeznajomjataj čitarja nadrobnje z tu- a wukrajnymi wobstejnosćemi swojich figurow. Powědataj chutnje, harmonje, našelmowsce ironisce a z měnjateje perspektiwy, a tola w běžnej serbšćinje. Překwapjataj čitarja z napadami.« (Reiner Janec)»We wšitkich powědančkach wotwěra so čitarjej nowy, zdźěla cuzy swět. Tójšto idejow a myslow čerpataj awtoraj [...] z dožiwjenjow a podawkow ze stareje domizny; w zběrce spóznawaš wosebje tajke z něhdyšeje Juhosłowjanskeje, zwotkel pochadźa Dušan Hajduk–Veljković.« (Lucija Bejmina)###Čitanski wurězk###IvankaWšo, štož lubujemy,smy sami stworili.Ivo AndrićLubosć sčini z tebje błazna abo so tepjaceho. Načata, ale njespjelnjena lubosć ćim bóle.Jenički dźeń je z Ivanku był. Běše to lubosć na prěni pohlad, kiž je do njeho zrazyła kaž hišće ženje do toho. Wuhlada ju, jako chcyše runje do dwórnišćoweje hale, a wona přińdźe z durjemi won. Wot prěnjeho wokomika hladaštaj kaž pjanaj na so, połnaj žadosće a chcyćiwosće. Wón přistupi k njej a da jej ruku. Wona ju přiwza, potom pak so wobroći a woteńdźe. Tróšku łahajo, ale wona so wotsali. Wón dźěše za njej. Tajku přićahliwosć njeje ženje do toho začuwał. Ju chcyše měć, jenož ju. Čakaše před hotelom, do kotrehož bě so zhubiła, na nju, chodźeše tam a sem, šćipny sej kćenje magnolije ze štoma. Jako přińdźe wona zaso won, da jej kćenje. Wona so posměwkny, pohladny jemu skrótka do wočow a dźěše dale. Zasonjena majkaše magnoliju. W nim rozrosće njesměrne přeće, ju tež takle majkać na jeje bujnych a rozkćětych městnach. Dosćahny ju, wobjimaše ju kruće a jeho hubje pytaštej za jeje hubomaj. Hnydom tu na dróze. Wona bě najprjedy překwapjena a kaž sprostnjena, potom pak tež jeho košeše. Wša mjechka so jemu přituli a wotewri. Žadosć přejědźe jeho hač do poslednjeho stawa. Tłóčeše so k njej, srěbaše do so wóń jeje włosow, jeje šije, jeje kože.Nahle so wona jemu wuwiny, bórboleše něšto wo terminach a woteńdźe. To jeho hišće bóle rozpali. Njeznata žónska, połna potajnstwow, měješe jeho w rukach. Ivanka bě so jemu wuwinyła, ale jemu zdaše so to kaž hra, wona činješe to jenož, zo by widźała, kak jeho stysk za njej žerje.Pascal wosta, hdźež bě, ale njewidźeše hižo wokolinu. Njespózna dróhu, po kotrejž je tak husto do šule chodźił, a tež nic dom, w kotrymž je jeho towarš bydlił. Zašłosć bě kaž wuduta, wšitke jeho mysle wusměrichu so na Ivanku, na žiwe stworjenje, kiž bě so jemu na słódki wokomik wotewriło. Skrótka so jemu zdaše, zo stwori so wšo to w nim samym, cyłe začuće a cyła žadosć, zo je Ivanka jenož podobizna jeho žedźby za žiwjenjom a zo so wona pozhubi, zjednoći-li so z njej.Wón zastupi do wobchoda za starožitnosće, hdźež dźěše hewak nimo, a jeho pohlad skakaše mjez pozłoćanymi wobrazami, z kwětkami posytym pórclinom, běłymi wazami a woknom tam a sem. Přery stare pohladnicy a fota, listowaše w albumach z listowymi znamkami a w katalogach za stare časniki, wobhlada sej koporowe rytwy a wudebjene jědźne graty. Poprawom njewědźeše, što tu scyła pyta, začuwaše jenož njejasnu potrjebu, zo dyrbi so něčeho dźeržeć, dokelž móhł jeho hewak najsnadniši wětřik porazyć. Naposledk kupi sej pohladnicu z parnej lokomotiwu a strowjacym tepjerjom. Wustupi z wobchoda a překroči pomału dróhu hač do kónca, tam so zawróći a wosta hišće chwilku před wukładnym woknom frizera stejo. Přez škleńcu přihladowaše frizerej, kak pikny radijo a słuchaše na čornowłosateho muža, kiž sedźeše na frizerskim stólčku, kak jemu wotmołwi, wza fen a jón zapny. A wšo to widźeše Pascal bjez zwuka, jako by němy film hladał.Pascal nawróći so pomału k hotelej. Wuhlada Ivanku, kiž wróći so chwatnje po chódniku, jeje pjenkaj klepotaštej při kóždej kročeli, nadrje skakotaštej w rytmje. Pascalowy pozdatny měr wokomiknje rozpłuny, z třepotom dźěše jej napřećo. Jako wona jeho wuhlada, so wótře zasmja.„Ivanka“, so wona jemu předstaji a da jemu ruku.„Pascal“, so wón hłuboko pokłoni.„Dočakaj na mnje“, wona jemu přišukny a zhubi so w hotelu.Cyły čas hižo na nju čakaše. Hladaše k zachodej, hdy zasłyši znowa klepot, hdy zjewi so wona z hłubin twarjenja. Zetrě proch z črijow a stupaše tam a sem, doniž njeběštej zaso próšnej a proch znowa zetrě.A potom tu Ivanka nadobo bě. Zjewi so w zachodnych durjach, kiwaše jemu a hižo steješe při nim. Pascal so najprjedy wuskostliwje wopraša, što chcetaj činić. Ivanka sukny z ramjenjomaj a zběhny ruce horje z gestu, kiž měješe wuprajić, zo je jej to cyle wšojedne. Pascal njetrjebaše dołho přemyslować, wjedźeše ju cyle jednorje po měsće a pokaza jej wšitke swoje najlubše, dotal tajnje stražowane městna. Bóčne blido w kofejowni, hdźež móžeš nimoducych wobkedźbować, kački na haće, kiž změja w meji zaso młode, mały přechod spody mosta, hdźež móžeš so před dešćom schować a hdźež bě něchtó wulku wutrobu na kamjeń pryskał, a wulki dub w parku, do kotrehož bě raz błysk dyrił, jako běštaj so tam zalubowanaj chowałoj a při tym zjednoćenaj wo žiwjenje přišłoj.Pokaza jej swoje šćežki a puće, rěčeše wjele a směješe so, ale při wšěm widźeše tola jenož ju. Kak so jeje lěwa brjowka sćahny, hdyž napjeće na njeho słuchaše, kak zjědźechu jej włosy z ramjenja, hdyž so spody mosta schili, kak napinachu so suche žiły jeje šije, hdyž kukaše přez dźěrku w sćěnje. A jeje hubje, tajkej połnej, mjechkej, somoćanej. Stajnje chcyše ju zawjeselić, zo byštej so pódla huby tutej małej dólčkaj tworiłoj, a wón powědaše jej njepřestajnje žorty a swoje mysle, kiž běchu chětro zawjerćane. A chcyše ju košić, wěčnje a stajnje a přeco zaso.Tute mysle jeho hišće bóle rozbudźichu, jako by jenož hišće za zjednoćenjom žedźił, za smjerću a krasnosću sebjezhubjenja. Za tutym zhubjenjom, słušacym k rytmej žiwjenja, kiž woznamjenja wumaznjenje dotalnych hranicow a stworjenje nowych, kiž dyrbiš najprjedy w njewěstosći wuměrić a wottasać.Skónčnje sedźeštaj zhromadnje w pizzeriji.„Kak dołho tu wostanješ?“, wopraša so Pascal. W neonowym swětle so wot njeje zdalowaše a jemu so zdaše, zo je swoju žadosć na chwilku přewinył, zo móže so z njej rozmołwjeć a wšitke jeje słowa do so srěbać. Ale hłós jeho přeradźi: bě ćěmniši a hłubši hač hewak, Ivanku móžeše snadź z nim truhnyć, wšako wona jeho hewak njeznaješe, ale sebje samoho nic.„Jutře rano dyrbju dale. Wočakuja mje w Sofiji.“ Ivanka hladaše dołho na njeho.Pascal přimny jeje ruku a ju tłóčeše.Mjeztym bě so nóc do města zadobyła. Jaskrawe swěcy a frinkolace reklamy chcychu ćmu wućěrić, ale podarmo. W parku njemějachu rědke nadróžne swěcy žanu šansu.Pascal dźěše mjelčicy pódla njeje, hdys a hdys dótknyštej so jeju ruce, jeho kóždy raz přejědźe. Při rěce wostaštaj stejo. Pascal ju wobjimaše, jeho dych so pospěši, wón zjědźe jej z porstami přez jeje dołhe włosy. Jeho ruce chcyštej so kóždeho čwaka kože znajmjeńša jónu dótknyć směć a dopomnjeće na přeco w sebi chować. Jeje ćěło bě wokoło bjedrow tajke mjechke, něžne kosmy na jeje rukomaj jeho łoskotachu, a jeje sćehni běštej krutej a jaknej. A Ivanka so k njemu tuleše, najprjedy łahodnje a hańbićiwje, poněčim pak wotewrě hubje a wobjimaše jeho kruće a tłóčeše jeho k sebi, zo móžeše lědma dychać.Jako pak so jemu zdaše, zo spjelni so skónčnje jeho žadosćenje, so wona wróćo sćahny, so jemu njenadźicy wuwiny, wótrě sej hubje z ruku a přepruwowaše, hač je jeje šminka hišće w porjadku.Snadź, mysleše Pascal, bě to jeje wašnje, kak wojuje z požadliwosću, kiž ći byće a cyły swět zwobroća. Sćehnje so wróćo a póčnje rozmołwu tam, hdźež njeje hižo městna za słowa.Pascal wiješe so wokoło njeje, dźeržeše ju wokoło pasa, jeho ruce pućowaštej dale po jeje brjuše hač k nadromaj. Wobpřimny jej krućišo, potom ju pušći a zjědźe z porstom po mjechkej koži jeje tróšku wuwjelbowaneho brjucha. A Ivanka so jemu znowa poda, zastona mjelčo a tłóčeše so k njemu. Pascalowej ruce pućowaštej po jeje chribjeće dele hač pod pas, a nadobo so Ivanka zaso zruna, wućahny jeho ruce a so potajnje smějkotaše.Wón njewědźeše, kak dołho móže tuta hra hišće trać. Začuwaše, zo jedna so wo bój bjez dobyćerja, wo bój, po kotrymž budźetaj wobaj poraženaj wot wjele sylnišeje mocy, hač móžetaj to scyła zapřimnyć. Za njeho bě to hra, přeco bóle napjata, pomału so bližaca wjerškej.„Nic jowle, pójmoj do hotela“, praješe Ivanka.Pascal wza ju za ruku a zhromadnje běžeštaj po zaspanych nócnych haskach. Wona so wótře směješe a wotdaloka wupadaštaj, jako byštaj před njewjedrom ćěkałoj. Ivanka njebě hišće durje zawrěła, a hižo počeštaj so slěkać. Kóždy sćahny ze sebje drasty, jako byštaj so njetrjebawše kože slěkałoj. Zawěški běchu zaćehnjene, wětřik naduwaše je kaž płachty a znjeměrni połćmu. Ivanka lehny so jenož w cholowčkach na łožo. Małe židźane cholowčki. Pascal steješe nahi před njej. Widźeše Ivanku a ju tola njewidźeše, wšitko bě jasne a při wšěm mutne. Klakny so nad nju a dótkny so jeje kože.„Lubuješ mje ty woprawdźe?“, so Ivanka jeho šepotajo wopraša.„Ivanka, što da to ...“„Jeli mje prawje lubuješ...“Pascal njechaše hižo dlěje čakać.„Nic“, so Ivanka znowa spjećowaše. Ze zawrjenymaj wočomaj jemu rjekny: „Dźi nětko.“ Wón njemóžeše jeje zadźerženje zapřimnyć, kaž njemóžemy swět zapřimnyć, ale dyrbimy jón stajnje interpretować, bojo so dźěry, kiž by nastała, njebychmy-li to činili. Pascal stany, zwoblěka so mjelčicy a wobroći so k njej.„Chceš něšto pić abo jěsć?“, so wona jeho z łoža wopraša.„Měj so“, rjekny Pascal a zawrě za sobu durje. Njemóžeše ani domoj hić a swoje wčerawše žiwjenje pokročować. Potajnosć a přićahliwosć jeje zadźerženja dźeržeše jeho w pazoromaj, krjudowaše jeho mysle. A tuta nutřkowna njewěstosć njeda so hižo podusyć, wona bě so w nim jako nowy wobstatk jeho wšědnych myslow zahnězdźiła. Bě zadźiwany, ale tež ranjeny wot jeje njenadźiteje wotewrjenosće, kotruž bě potom tak hrubje přetorhnyła.Wjele lět pozdźišo steješe wón we foyeru bołharskeho wulkopósłanstwa, wobhladowaše sej zaso raz njeskónčny rjad šěrokich schodźenkow a wobdźiwaše swjatočne swěčniki nad sobu. Přistupi dołhej wace čakacych, kiž wiješe so po schodach horje a kiž kónčeše před nowym wulkopósłancom a jeho mandźelskej, kotrajž powitaštaj kóždeho hosća wosobinsce. Pascal čuješe so kaž w starych časach.Ale tak prawje so hižo sem njehodźeše. Dołhe lěta je z Bołharami hromadźe dźěłał, z nimi wikował, jich kraj wopytował, so w bołharšćinje wukmanjował. Z toho dnja, zo je Ivanku zetkał, je swoje žiwjenje na Bołharsku wusměrił. Je za njej pytał, ow haj, z wočomaj, tež raz w radiju a samo z nawěškom. Ale Ivanka njeje so hižo kaž z mły zjewiła. Njeje ze žanych duri wustupiła kaž tehdy z dwórnišća.Pascal je so z Bołharku woženił, kiž ma runje tajke čorne włosy a mjechke bjedra. Bydlitaj tu w jeho domiznje, mataj dźowčičce, a poprawom je wón tež zbožowny. Jenož hdys a hdys, hdyž je wjedro miłe a nóc lubi potajnstwa, běha wón njeměrny po měsće a sam njewě, za čim pyta. Lěto wob lěto stawa so to rědšo, wón zwěsći, ale cyle nimo tute kuzło hišće njeje.A nětko steješe wón tu na schodach bołharskeho pósłanstwa, kiž přeprosy jeho prawidłownje do stolicy na kulturne podawki, na koncerty abo tež raz na powitanje noweho wulkopósłanca kaž dźensa. Cunja bołharska hudźba klinčeše jemu we wušomaj, nic tajka harowata kaž w Sofiji abo w Plowdiwje. Pascal čuješe so cuzy, wokoło njeho žołmješe jemu mjeztym njewažny swět: žony we wuskich dołhich šatach nošachu smaragdy a złoćane rjećazki, wokoło nich znošowachu so ćežke parfimy, mužojo hladachu chutnje ze swojich frakow a drohotnych woblekow. Pascal wobžarowaše, zo njebě jeho mandźelska sobu přińć móhła, ale jeju młódša dźowka bě schorjeła.Waka hibaše so dale, Pascal móžeše wulkopósłanca a jeho mandźelsku widźeć. Jemu so zecny. Ivanka! Takle dołho je ju pytał, a nětko steješe wona tu po boku wulkopósłanca a postrowi kóždeho hosća. Na wokomik sćahny so jemu žołdk hromadźe. Skradźu sej ju wobhladowaše. Połniša bě a starša. Ale dyrbješe rjec, tuta zrałosć jej derje přisteješe. Hewak njebě so w zašłych lětach přejara změniła. Hišće dwaj poraj běštaj před nim. Z pódlanskich stwow roznjese so přeco wótřiše bórbolenje. Pascal hišće raz hłuboko zadychny, zakryjo so za mandźelskimaj, kiž běštaj runje na rjedźe. Wón stupi doprědka, pokłoni so a wokoši skrótka jeje ruku. Pohlada jej runje mjezwoči, a po dołhej chwili wahanja so jemu zdaše, zo wona jeho spóznaje. Přinygny jemu skrótka a přiwobroći so přichodnemu hosćej. Pascal stupi doprawa a stłóči wulkopósłancej ruku.Cyły wječor łakaše Pascal na přiležnosć, zo móže woměrje a sam z njej porěčeć. Chcyše jej rjec, kak dołho je za njej pytał, a kelko je jemu jeju zhromadny dźeń woznamjenjał. Wutra dołhu a wostudłu narěč jeje mandźelskeho, steješe wěčnje z blešu wody pódla bifeja čakajo, zo wona skónčnje přistupi a zo móhł jej škleńcu naleć a jej připódla něšto přišeptnyć. Běhaše po wupyšenych stwach, porěča z wjacorymi znatymi, kiž chcychu jeho k dalšemu zhromadnemu dźěłu přerěčeć.A potom skónčnje ju dosćahny, hdyž přińdźe wona runje z nuznika.Přistupi k njej a praji jej: „Móžemoj něhdźe woměrje porěčeć?“Ivanka hladaše na njeho, ale w jeje mjezwoču njebě hižo žanoho zapala, žaneje žadosće kaž tehdy před telko lětami. Mučnej a čerwjenej woči hladaštej na njeho, a skónčnje wona nygaše. „Wonka na balkonje.“Wjedźeše jeho won do nocy, na balkon wulkoměsta, a zlehny so wo kamjentne wobłoženje.„Što je?“, so wona wopraša.„Sym će tak dołho pytał. Telko lět, a nětko skónčnje sym će namakał. Wěš, sy jenička žona w mojim žiwjenju była. Jenička, kotruž sym hdy lubował“, rjekny Pascal a wědźeše w samsnym wokomiku, zo to njetrjechi. Nětko, hdyž bě tu skónčnje wokomik wuznaća lubosće, njezačuwaše ničo, scyła ničo. Kóžda dalša sada by jeho łžu pohłubšiła, potwjerdźiła. Jemu so zdaše, zo dračuje so z gwałtom do mjeztym přewuskeje začućoweje košle. Jako by sebi samomu přihladował, kak haji a pleńči pozdatnu, dawno zwjadłu lubosć. Kiž je snadź cyły čas jeničce w jeho hłowje kćěła.Jenož to jedne chcyše hišće wědźeć. „Čehodla sy mje tehdy wotpokazała?“W tym wokomiku stupi wulkopósłanc k nimaj na balkon a zawoła swoju žonu, zo ma někajkeho druheho wažneho pósłanca postrowić. Kajkeho, Pascal njezrozumi.„To njeby prawa lubosć była“, rjekny wona skrótka a dźěše za swojim mužom. Tróšku styskniwje při tym hladaše.Pascal bě přesłapjeny kaž tehdy tež, prochniwosć, kiž tčeše za Ivancynej potajnosću, wobjima jeho z wostudu. Woteńdźe, dźěše nimo hercow w narodnych kostimach, dźěše po marmorowych schodach dele, z wulkimi wrotami won. Hladaše do zymneje nocy, a poněčim měješe zaćišć, zo móže wony dźeń a wone zetkanje do zašłosće pušćić, je do kašćika dźiwnuškich nazhonjenjow sunyć a pomału zabyć. Snadź by wona jemu tež jasnišu wotmołwu dała, hdy by hišće raz za njej pytał, ale poprawom njeje wón ju scyła znał ani prawje zeznać chcył. Najbolostniše bě, wobraz wo njej pušćić, kiž je w běhu lět stwjerdnył, jón zblědnyć a rozpłunyć dać kaž wšitke tamne dopomnjenki tež.Před jeho wočomaj frinkoleše swěćace wabjenje na twarjenju napřećo. Běły mjedwjedź dźeržeše swoju klamu nad dźěru w rozłamanym lodźe a wućahny z njeje módru blešu ze slěbornym nalěpkom. Absolut wodka.

An einem spätherbstlichen Nachmittag des Jahres 1794 wird der 19-jährige George Rietscher, gefesselt an die Seitenleisten eines Leiterwagens, zur Richtstatt gebracht, wo ihn am Ende des Tages der Henker in öffentlicher Schaustellung enthaupten wird. Der Kuhhirt und Brandstifter erinnert sich während der unaufhaltsamen Fahrt an Freuden und Elend, an gestillten Hunger am Schweinetrog, an heimliche Liebesstunden mit Adela, den hinterhältigen Brautraub, den Bänkelsänger, der vom Selbsthelfer Michal Kolas singt, an die Flammen aus eigenem Zunderschwamm.Und wir ahnen, in welche Spuren Jurij Koch den aus Archivakten bekannten Rietscher gestellt hat. Ein wunderbar spannendes Stück Literatur. Leserstimmen zum Buch »Jurij Koch hat eine Kohlhaas-Geschichte geschrieben, die auf Tatsachen beruht wie die Kleistsche. [...] Bei Kohlhaas, er lebte im 16. Jahrhundert, wie bei George Rietscher aus Horka handelt es sich um historische Figuren. [...] Aber der Leser merkt ziemlich schnell, dass es Jurij Koch nicht alleine um die historische Geschichte geht, wenngleich sie anschaulich über die Lebensumstände der Menschen in diesem alten sorbischen Siedlungsgebiet [...] am Ende des 18. Jahrhunderts geht.« (Renate Marschall)»Jurij Koch erzählt ohne Pathos, scheinbar auf einfachste Art und Weise, eine Geschichte von Liebe und Betrug vor historischem Hintergrund, die wegen ihres Ausganges und wegen der kargen Sprache ans Herz geht.« (Thomas Bruns)»Es ist eine schlichte und schöne Erzählung, geschrieben aus der Ich-Perspektive des Verurteilten, verfasst in einer Sprache, die so dicht komponiert und bilderreich ist wie ein Gedicht.« (Felix Johannes Enzian)»Es ist eine ergreifende, bittere Geschichte, die der sorbische Schriftsteller Jurij Koch im Vergangenheitsdunkel aufgespürt und zu einem spannenden Stück Literatur geformt hat. [...] Geschickt verwebt er das Überlieferte mit den Konkretheiten des Alltagslebens und einer unverwechselbaren Landschaft, was nicht nur innere Wahrheit, sondern auch die Fähigkeit einfühlsamer Erfindung einschließt.« (Rudolf Scholz)»Jurij Ryćer rekapituliert nicht, sondern denkt, einfach, geradlinig, in Sprüngen auch, naiv–gläubig, ergeben und manchmal auch zornig. Dann spürt man die Kraft, die auch in ihm war und so fürchterlich fehlgeleitet, fehlgezwungen wurde. Der Leser kann es, im Wortsinne, nach- und mitempfinden. Diese emotionale Wirkung ereicht Koch, indem er die Geschichte und die Geschichten des Jurij Ryćer nicht nur aus dessen Sicht, sondern auch in dessen einfacher und zeitgebundener Sprache erzählt.« (Helmut Rychtar) Leseprobe IchIch heiße Jurij Ryćer, richtig George Rietscher, einmal so, dann wieder anders, weil das so ist bei uns, einmal wendisch, serski, dann deutsch, němski. Zu Hause nur serski. Ich kann nicht lesen und schreiben, ich muss es nicht können, sagen Vater und Mutter und die Verwandten, was mir aber nicht gefällt, weil ich gern mit den anderen nach Crostwitz, do Chrósćic, in die Schule gelaufen wäre, von Horka aus, z Hórkow horje, rauf auf den Berg, durch Pfarrers Aue, přez fararjec kerki, runter in die Schule und dann wieder zurück nach Hause, wieder auf den Berg, rauf durch dieselbe Aue und runter nach Hause, wo unsere Häuser hocken mit ihren Strohdächern. Und die haben weiße Wände aus Stroh und Lehm und schwarze Balken, die mit Pech bestrichen sind, damit sie länger halten. Und wie es mir gefällt! Und wenn es heiß ist, stinken die Häuser. Und ich wollte in die Schule gehen, weil ich jeden Tag durch Pfarrers Aue gekommen wäre und ich hätte von dort oben unten im Dorf unsere Häuser gesehen. Und gesehen auch schon von Weitem die Leute und das Vieh, das kleine Vieh und das Großvieh in bunten Farben. Aber ich musste auf der anderen Seite Kühe hüten, nach Doberschütz zu, na Dobrošicy won, und Jeßnitz, na Jaseńcu, aber dort nicht zu weit auf die herrschaftlichen Weiden, haben mir die Bauern gesagt, für die ich das Vieh umhergetrieben hab und manchmal in den Wald hinein, wenn das Gras verdorrt war und das Laub noch grün an den Ästen. Dass ich gottbewahre nicht auf Crostwitz zu treiben soll. Pfarrer Zysch hat die weiter weg Liegenden davor gewarnt, durch die Blume von der Kanzel runter, mich mit dem Vieh auf Crostwitz zu zu schicken. Und er hat mir mit Ohrfeigen gedroht, por za wuši, wenn ich mit der Herde auftauche, wo ich mit ihr nicht auftauchen darf. Er soll es mir von den hiesigen Bauern ausrichten, hat er gesagt. Er wird Scherereien bekommen in der Kirche, wenn ich mich mit meinen Kühen auf Crostwitz zu bewegen sollte. Die Kirche muss hören, was die Bauern sagen, und es unters Volk tragen, von der Kanzel runter und bei jeder Gelegenheit, bei der sie mit dem Volk zu tun hat.

Na kóncu jednoho dnja lěta 1794 budźe młody Jurij Ryćer w Šešowje před wočemi wulkeje syły přihladowarjow wotprawjeny. Z Hórkow pochadźacy kruwar je zapalił statokaj burow, pola kotrejuž je słužił. Jurij Koch je napisał po historiskim podawku napjate powědančko, w kotrymž spožči zasudźenemu krótke, ale dramatiske žiwjenje. Brilantny awtorowy stil z narěčnymi wosebitosćemi, kotremuž humor njefaluje, puta čitarja wot prěnjeje do poslednjeje linki.čitanski wurězkAdelaOw, tón poklaty rjany čas tam na Štrusec kuble, hdźež sym telko zboža měł a njezboža. Tej stej hromadźe zwisowałoj, zo sym ja wot toho byća pola Štrusa hač do dźensnišoh čisće zwity we hłowje. Kak je to móhło přińć. Wodaj nam naše winy, kaž tež my wodawamy našim winikam. A njewjedź nas do spytowanja. Dokelž je Štrus měł kruwy a jałojcy. Z tymi sym ja najbóle w směrje na Jitk chodźił, hač do Ralbic druhdy, wot ranja hač do wječora, zo je Štrusec kruwarka za mnu chodźić dyrbjała te kruwy dejić a so z karanami domoj dračować, druhdy z karu te mloko domoj wozyć. A je prajiła, zo njesměm k wječoru tak daloko wot Komorowa preč honić, hdyž dyrbi wona za mnu dejić chodźić, zo je to předaloko za nju a te kruwy mjenje dawaja, hdyž su daloko wot doma preč. A z kruwarku je jemol tež Adela přišła. To je było na tajkim ćopłym dnju srjedź lěta, zo sy dyrbjał strach měć před připołdnicu, zo je so nad pastwinu zyboliło. To sym ja jej widźał, kak stej wonej přez tu zybolinu šłoj, kruwarka a Adela, Štrusowa dźowka. A hdyž je podojene było a kruwarka je z mlokom domoj wotjěła, da je Adela wostała. Zo so jej domoj njecha, hdźež dyrbi rjedźić a drjewo kałać, štož so jej njecha, a płókać so jej tež njecha a k rěce na blejchu jězdźić z tymi poklatymi płachtami. Zo wona płachty hidźi kaž ničo druhe na swěće. A smój tajkaj wjesołaj byłoj. Kaž je so to naraz wudało, ja njewěm, kak je přišło. Kaž to najrjeńše druhdy přińdźe. Mój smój te por kruwow hišće raz dejiłoj, po kruwarce hišće raz dejiłoj, pod kruwami smój ležałoj, z cycow dejiłoj do huby nutř, wona mi do huby nutř a ja jej do huby nutř. Mój smój jara napancanej byłoj. A hdyž je Adela mi do huby dejiła, da sym ja widźał, zo je wona čisće naha tam spody, zo sym ja přeco wołał, zo dyrbi dale dejić, zo wumjo njeje hišće prózdne, a Adela je dejiła, zo sym ja jara wjesoł’ kaž hišće ženje był. A potom je wučinjene było, hdźe ja na tym dnju budu z tej bobriju, zo móže wona tam přińć na wječor, hdyž je doma jeje dźěło zdźěłane było. Kak smój mój cydźiłoj z tych štrychow, to ja ženje njezabudu a ležałoj na tej pastwinje, wona a ja w jednym kuluchu a so kulałoj a wšo w jednym byłoj, hdźež su te kruwy a jałojcy na naju hladali a wšo widźeli z jich wulkimi wočemi. To mi nichtó njebudźe wěrić, kelko wjesela sym ja měł pola Štrusec dla Adele, hdźež ja žanu kapalcu wjace pił njejsym, dokelž sym so mloka napił. A jednoho dnja je naju bur Štrus widźał, kak mój tam ležimoj, pódla tych kruwow, napancanaj, a je mje jara wuplacał, zo sym ja skoro tež jeho chcył přebić, ale sej radšo lubić dał cyłu rozbitu hubu a wulke swary. Što ja sej zwěrju, jeho kruwy dejić na pastwje, zo je to padustwo. A zo je so wón dawno hižo dźiwał, zo jeho kruwy mało mloka dawaja, zo sym ja jedyn mlokowy paduch. Ha Adeli je wón zakazał na Jitkowske a Ralbičanske za mnu chodźić a mi na woči přińć na wšě časy. A njeje mi ničo k jědźi dał někotre dny, ja njewěm, kak wjele dnjow sym hłód tradał. Zo mje wón na blaku zabije, je wón rjekł, hejzo so wukopa, zo wot toho něšto budźe, štož sym ja jeho dźowce načinił, zo budźe jemu wšojedne, što pon z nim budźe, hejzo Adela něšto z toho změje, wot toho, štož je było. Zo sym ja jedyn w roztorhanych cholowach a zo tajki wostanu hač do smjerće, ja poklaty sansculotta. Što sej ja zwěrju, so jeje dźowki dótkać, hdyž njejsym jeje runjeća. Tak daloko kaž w Francoskej w Sakskej ženje njepřińdźe a w Bramborskej tež nic. Hač ja njewěm, kak tam w Parisu te hłowy padaja do korbow pod guillotinu. Hejzo so hišće jemol wumja jeho kruwy dótknu a Adele, da so wón wo to postara, zo budźe mi sekera wěsta. Druhdy, hdyž je Adela tam była, hdźež sym ja był, da smój tak na so hladałoj, tajku žedźbu měłoj, zo sym ja wšu tu hrózbu rady znjesł pola Štrusec, towazo je doma w Hórkach hišće hubjeńšo było. Tam, hdźež staj dźěd a mój nan tajku budku natwariłoj, kusk do skały nutř wudypałoj z błóckami a hejemi, napřećo Jacławkecom, hdźež te kamjentne sćěny su přeco mokre, a jara zyma je w zymje a zakurjene. A drjewjana třěcha je porosćena z mochom a jara dźěrata, zo smy w kućikach sydali, hdyž je so dešćik šoł. Wot toho je mać schorjeła, je dźěd prajił, a zo dźěći njech so radšo wonka horje dźerža. Ach, kak rjenje je pola nas było, hdyž je słónco swěćiło a njejsmy trjebali nutřka być, hdźež je po tych sćěnach přeco woda běžała, a my smy prajili, zo skała pišći wot ranja hač do wječora. Bóh dał, zo mać moju smjerć, my smy nětko hižo za Wbohec mostami před Njeswačidłom, w měrje a Božej smilnosći přetraje. Budź chwaleny Jězus Christus!Jemol je mi farar Cyž, hdyž sym ja hižo pola Štrusec był a zaso jemol doma a w kemšach był z tymi tamnymi hromadźe, hdyž je mi mać rjekła, zo dyrbju zaso raz kemši hić, da je mi tón prajił, hdyž sym ja do cyrkwje stupił, zo njesměm předaloko doprědka hić, ale zady we ławce wostać, zo njebychu mje ludźo widźeli w mojich jara roztorhanych drabach, z kotrychž wjele wote mnje wonhlada, zady a prědku, wjace wohańbjaceje kože prědku a zady hač płatu, a zo je to za božu mšu hubjene. A móhło so jako wonječesćenje Božeho doma wobhladować wot tych burow a kusk lěpšich ludźi, kiž so hańbuja, hdyž ja w tajkich roztorhanych cholowach do cyrkwje přińdu. A tak sym ja zady wostał, a farar Cyž je mje po kemšach na bok sćahnył a tym tamnym prajił, zo dyrbja hić, a je mi jedyn gulden přityknył, zo dyrbju sej za tón slěborny pjenjez pola krawca Jeremiasa w Jitku cholowy zešić dać a hišće košlu k tomu, ale wosebje cholowy, pantalony po móžnosći, kiž su nětko moda. Zo budźe gulden, štož je 21 krošow, za woboje dosahać. A tajki w nowych cholowach dyrbju pon zaso před Boha stupić. Tohodla Bóhtónknjez njebudźe za zło brać, zo je sej farar Cyž tón gulden z cyrkwineje kolekty wzał, do kotrejež je jedyn wulki bur zboha wjele dał na tej njedźeli, zo by z nim něšto hrěchow wotpłaćił, prjedy hač před njebjeskeho sudnika stupi. A zo njesměm to božedla nikomu rjec, zo to nikoho ničo njestara, zo je wón mi tón pjenjez dał, kiž je wón z božeje móšnički wzał, štož je tež skoro cyły hrěch kaž je tón gulden 21 krošow. Njech će Bóhtónknjez zwarnuje před wšěm złym a hubjenym. Amen. A přińdź bórze zaso kemši.

Jedyn ducy po kraju, stary abo młody, to so spóznać njehodźi, wón je přebliski.Snano je to Krabat.Krabat, wo kotrymž powěsć powěda: Jónu kamjeń z njebja padny a rozleća. Z rozpadankow wulěze Krabat a do kraja kročeše. Jónu kamjeń k njebju poleći, w nim budźe Krabat.Znata powěsć wo Krabaće, jeho towaršach a Čornym młynku w Čornym młynje – z napjatosću a filozofiskim narokom powědana:wěda a kuzłanje, dobro a zło. Što, štó dobudźe ...

Kaž tajna zapředźena pawčina je potajnstwo wo mortwej žonje w Lejnicach, kotruž je tótka připadnje při ponowjenju gratownje wurył. Nichtó na wsy mortwu njeznaje, njemóže so na nju dopominać. Młoda komisarka Alina Kóskec so zhromadnje z komisarom Lankušom połna elana do dźěła da a spyta pad rozrisać. Čućiwje a z njewšědnymi metodami slědźi wona za potajnstwom mortweje žony, ale přepytowanja so přez šmjatk ze łžow a tajnosćow haća.Předležaca kniha je zdobom prěni krimi z pjera Lubiny Hajduk-Veljkovićoweje.