Wopyt dweju pozdźišeju bamžow, mjezynarodny folklorny festiwal Łužica, šulski zběžk abo Europeada – tole su wšitko mězniki w stawiznach serbskeje katolskeje wsy a wosady Chrósćicy zašłych sto lět. Wona woswjeći lětsa swoju 800. róčnicu pisomneho naspomnjenja a tuž je na času so po njej rozhladować! Najwšelakoriše nastawki wotkrywaja zajimawostki ze stawiznow wosady, wopisuja wokolne wjeski a skićeja dohlady do tudyšeho pastoralneho, sportoweho a kulturneho žiwjenja.Njeličomne fota z archiwow a priwatnych rukow, wjele z nich dotal njewozjewjene, rysuja pisany wobraz serbskich wsow a jich bywšich a nětčišich wobydlerjow. Podajće so na putace pućowanje po lětstotkach, wotkrywajće sej swójbne stawizny a zhladujće wróćo na wjesołe, ale tež ćežke časy Chróšćanskeje wosady.

In Kriegsgebiete eilend, stand eine couragierte Frau sterbenden Soldaten bei, pflegte Verwundete egal welcher Nation, organisierte unbürokratisch Hilfe: Marie Simon! Bereits zu Lebzeiten galt sie als „ein Muster selbstloser Menschenliebe“, eine „Ehrenbürgerin Europas“. Die durchsetzungsstarke, mutige und verstandesscharfe Sorbin brachte es zur Inhaberin einer Weißwarenhandlung in der Residenz- und Landeshauptstadt Dresden. Während der Schlacht von Königgrätz 1866 erkannte die 41-Jährige ihre Mission des Helfens und Heilens. Durch die Rettung vieler Leben bekannt geworden, berief Sachsens Königin Carola sie in das erste Direktorium des als Frauenverein vom Roten Kreuz gegründeten Albert-Vereins. Im Krieg von 1870/71 perfektionierte Marie Simon ihr hingebungsvolles Wirken. Als deutsches Pendant zur englischen Reformerin Florence Nightingale hochgeehrt, setzte sie sich fortan dafür ein, die weltliche Krankenpflege zum Frauenberuf zu machen, Arme bestmöglich zu versorgen.

Nowa Pratyja jo dypkownje srjejź nazymskego mjaseca w LND wujšła a dojźo w pśiducych dnjach k swójim kupcam. Jeje lětosna titelna wjas su Njabožkojce/Długi w Błotach a znaty błotojski fotograf Peter Becker ma lětosa swóju premjeru ako fotograf Pratyje, kenž wótmólujo žywjenje w titelnej jsy. Nowum jo, až póbitujo Pratyja teke nimski pśełožk tych woblubowanych wupisow ze starego Casnika, ak wulicuju wó žywjenju titelneje jsy w něgajšnych casach. Źiśi namakaju wótněnta nowu rubriki „Źiśi pišu za źiśi“ a w Pratyji za kśesćijanow cytaśo tenraz mjazy drugim wó Sprjewinych dupjenjach. W nimskem źělu zgónijośo, lěc jo naš kokot napšawdu nałog prastary serbski, typiski dolnołužyski a jadnorazny na swěśe. Dalšnych pśinoskow z pjera dogromady 22 našych awtorkow a awtorow ako teke z derbstwa našogo pismojstwa jo wjele, tak až lazowanje Pratyje se lonujo zas za kuždego!

Serbska protyka za lěto 2025 wabi čitarstwo do čitanja wěnujo so w praktiskej rubrice warjenju a receptam znateho serbskeho kucharja Tomaša Lukaša, we hłownym dźělu pak jubilejomaj w Kamjencu a Chrósćicach. 800. lět je dołha noha a tuž rjana přiležnosć raz za murjemi starodawneho města pokuknyć abo so kołowokoło Chrósćic rozhladować. Nic jenož Boršć a koncerty na Pastwinej horje wabja ludźi – Kamjenc skića swojim wopytowarjom wo wjele wjac. A tež w Chrósćicach je so w zašłych lětstotkach a lětdźesatkach wjele stało. Dalše zajimawostki wjedu nas do Lahnskeho doła, hdźež je hižo Jakub Bart-Ćišinski pobył, do „Běłeho kołpja“ w Šěrej dźěrje, do Małowjelkowskeje sotrownje abo do Krapowa. Podajće so znowa z redaktorom Pětrom Šołtu do pisaneho swěta Protyki!

Nach bereits 3 erfolgreichen und vergriffenen Bänden möchte ich in diesem Buch einen Rückblick über 50 Jahre Erfahrungen und Erlebnisse als Kletterer und Bergsteiger geben. Egal ob gemütlich mit meiner Familie oder hochriskant mit meinen Kameraden, immer faszinierte mich die Welt der Berge. Als Christ und Sorbe gelangen mir mit einfachsten Mitteln und Gottes Hilfe großartige Bergfahrten. Garantiert finden Sie in diesem Buch mit über 500 Bildern auch Ihnen Bekanntes oder noch unbedingt selbst Anzuschauendes. Bewundern und geniesen Sie durch meine Augen die Schönheit unsrer Welt.

Nördlich des Czorneboh thront weithin sichtbar das Kirchdorf Hochkirch auf einer Anhöhe. Auf seinem Ortseingangsschild steht noch ein zweiter Name: Bukecy. So nennen es die hiesigen Sorben. Der Herausgeber Marko Greulich ist in einer alten Zeitung auf einen Bericht gestoßen, wonach sich seinerzeit selbst Sachsens Prinz Albert bei einem Ausflug auf den berühmtesten Berg der Oberlausitz mit seinen Untertanen sorbisch unterhielt. Dieser und viele andere nachdenklich stimmende, aber auch zum Schmunzeln anregende Zeitungsberichte aus vergangen Zeiten sowie Auszüge aus literarischen Texten über die Gegend unterm Czorneboh finden sich in Greulichs unterhaltsamen zweisprachigen Lesebuch. Der eine oder andere wird darin sogar seine Ahnen entdecken – vielleicht, denn schon damals war es gang und gäbe, dass nicht jeder in die Zeitung kommt.LeseprobeAus dem sorbischen Wochenblatt “Tydźenske Nowiny” vom 29. 10. 1853:Ihre Königlichen Hoheiten Prinz Albert und seine Frau Gemahlin, Prinzessin Karola, weilten am 25. Oktober auf dem Czorneboh, wo ihnen die Stadt Bautzen ein Frühstück ausrichtete.Auf dem Berge angekommen begaben sich beide in die Restauration und nach dem Frühstückauf den Turm, um sich die Gegend anzuschauen und sich danach in das Gästebuch einzutragen. Viele Menschen hatten sich auf dem Berge versammelt und alle stimmten aus voller Kehle in das „Hoch“ ein, welches Herr Lehrer Melde aus Großdehsa auf das sich zu Tal begebende Paar ausbrachte. Nahe des Forsthauses in Wuischke wurden der Prinz und die Prinzessin mit ihrer Begleitung von 100 Paaren sorbischer Jungen und Mädchen unter Führung des Bautzener Stadtrates Dr. Klien (dem Vorsitzenden der Maćica Serbska) empfangen. Die aus den umliegenden Dörfern Scheckwitz, Meschwitz, Rachlau, Steindörfel, Hochkirch, Blösa, Weißig, Sornßig und Plotzen stammenden, mit Blumensträußen und Kränzen geschmückten und von den Gemeindevorstehern der genannten Dörfer begleiteten jungen Leute sangen „Noch ist das Sorbentum nicht verloren“ ... Nach einem dreifachen Hoch und einem dem Paar dargebotenen Lied wünschte Prinz Albert, dass die jungen Leute doch tanzen sollten. Die Frau Prinzessin wollte dann eigentlich mit einem sorbischen Burschen tanzen und hatte bereits ihren Mantel abgelegt, jedoch mit Rücksicht auf ihre schwache Gesundheit und ihre für die feuchte Wiese zu leichten Schuhe nahm sie Abstand von diesem Ansinnen. Während der Tänze ließen sich die Königlichen Hoheiten einige der Gemeindevorsteher vorstellen. Der Prinz sprach sorbisch mit ihnen.

W titelnej jsy Škódowje namakaju se rybakarje, indianarje, bolane domy a hyšći wjele wěcej. Dalšne pśinoski pśidu z Janšojc, Raduša, Mósta a hynźi, wulicuju wó kupje Kreta, Thailandskej a drugem. 2022 buźo w Serbach lěto Zejlera a Kocora a se wě teke Pratyja jeju wucesćijo z wěcywuznatyma pśinoskoma. Wše te zajmne pśinoski pilnje pisała jo zasej wjelika mań awtorkow a awtorow – tenraz dogromady 36, mjazy nimi młode serbski pišuce Gregor Kliem, Šarlota Kušcyc a Maksimilian Hasacki. Na Mata Riza, Kita Šwjelu a dalšnych serbskich procowarjow z jubilejom spomnjejo Pratyja z anekdotami a krotkimi tekstami z jich pjera, aby my je teke nadalej cytali k wochłoźenju duše a k pózbuźenju ducha.

W klětušej Serbskej protyce předstajimy wam wjesku sewjernje Budyšina – Minakał. Něhdy bě wjes srjedźišćo pobožnych Serbow a lětstotki pozdźišo sydło Centralneje serbskeje rěčneje šule. Dźensa witatej hród a přisłušacy park, kotrejž buštej w zašłymaj lětdźesatkomaj akribisce a lubosćiwje restawrowanej, wopytowarjow. Tež cyrkej wosrjedź wsy wě wo wosobinach powědać, kotrež wjes a stawizny wsy wuraznje sobu pisachu. W praktiskej rubrice předstajimy wam wulětowe cile po Hornjej a Delnjej Łužicy abo wulećće sej raz do Slepoho abo Sakskej Šwicy! A što so w swěće stawa? Zeznajemy chinsku rěč bliže, podamy so do wopušćenych horinow wosrjedź Čěskeje. Tež Indiska jako druha domizna Łužičanki abo Iran, kraj safrana, wabitej do čitanja. Pisana, mnohostronska a zajimawa je znowa Serbska protyka!

W předležacej knize poda so awtor na slědy přirodospytnikow. Přiroda před durjemi wabješe a pohonjowaše na přirodowědnym polu skutkowacych Serbow Hadama Bohuchwała Šěracha, Michała Rostoka, Jana Bohuwěra Mučinka, Michała Awgusta Krala, Jana Larasa, Korlu Bohuwěra Šěcu, Jakuba Nowaka-Horjanskeho, Měrćina Krala, Jakuba Lorenca-Zalěskeho a Juliusa Korlu Emila Rioty čas žiwjenja. Jan Kral je čitarstwu zbliži. Podawa žiwjenjoběhi a originalny tekst z jich pjera. K tomu přidruža so swójske zhladowanja na přirodne zjawy, kiž je jako wjesny hólčec, student biologije a zahorjeny zahrodnik sam nazhonił a wobkedźbował.

Z mikrofonom po Łužicy hanjejo je Křesćan Krawc žiwy wobraz Serbstwa našeho časa zapopadnył. Po dopomnjenkach rysuja jón Leńka Šołćina-Winarjec w Slepom, dr. Pětr Brězan w Sulšecach, Manfred Polak we Łazu, Fryco Wojto w Hochozy, Arnd Zoba w Bukecach, Mato Krygaŕ we Wuježku pod Čornobohom, Jurij Njek w Chrósćicach, Pětr Dźisławk w Radworju, Marja Pěčkec w Brězowce, Astrid Šramowa w Gołbinje blisko Choćebuza, Tomaš Čornak w Njebjelčicach a Brigita Rässlerowa na Horach blisko Wojerec. Wosebity kapitl knihi z titlom »Naša šula – naš statok« wěnuje so »Chróšćan zběžkej«, horliwemu bojej wo zachowanje Chróšćanskeje srjedźneje šule lěta 2001. Skupina tehdyšich wojowarjow a dalši aktiwnje wobdźěleni nam wone wichorojte dny do pomjatka wołaja.

Hač kóždolětnje z wosadnymi do domjaceho Róžanta, jako skupina młodostnych do Krupki, na zhromadnych wulětach do Lichenja abo sami po puću do Santiaga de Compostela – Serbja běchu a su zawěrno putniski lud. Pohon so na puć nastajić je wšelaki: Wobdźěleni chcedźa z ludźimi samsneje wole zhromadnosć dožiwić, na hnadownych městnach wo swójske wustrowjenje abo te přiwuzneho prosyć, we wosobinskich tyšnosćach modlo so wućek pytać abo so za wopokazanu miłosć dźakować. Za předležacu knihu je Gerat Wornar z historiskich rozprawow čerpał, ale tež mnoho awtorow pohonjował, nowše wopisowanja podać a na cyle wosobinske wašnje na swójske putnikowanja k wurjadnym městnosćam Europy zhladowaćČitarjam zbliža so slědowace hnadownišća: Częstochowa, Fátima, Filipov, Flüeli-Ranft, Hejnice, Kevelaer, Krakow, Králíky, Krupka, Licheń, Loreto, Lourdes, Mariazell, Praha, Rom, Róžant, Ruska, Santiago de Compostela, Sunnivaleia, Svatý Hostýn, Swjaty kraj, Trzebnica, Velehrad, Vilémov, Wambierzyce, Wilno »Knihu pak njetrjebaš hnydom wotprědka hač dozady přečitać, zo by wšitke putniske městna zeznał(a). To zawěrno njeje wotmysł. Přiwšěm móžu sej předstajić, zo hodźi so jako přihot na swójske planowane putnikowanje derje wužiwać. A jelizo sy so nawróćił(a) a chceš swoje dožiwjenja druhim sobu zdźělić, to sej rozprawy skerje wobhladaš a snano će potom zaso hrabnje. Kaž je za putnikowanje horjacy so měšnik raz rjekł: Pak putnikuješ přeco zaso pak ženje wjac.« Lydija Maćijowa

Ende der 1980er-Jahre begann der Schriftsteller – Sohn einer sorbischen Kriegswitwe und eines russischen Offiziers – Sorben, die als deutsche Soldaten im 2. Weltkrieg waren, über ihre damaligen Erlebnisse zu befragen. Besonders interessierte ihn dabei, wie Glück und Zufall sie vor dem Tod bewahrten und ob ihnen ihre slawische Herkunft half zu überleben.Das 2005 erschienene Buch „Tež ja mějach zbožo“ (Auch ich hatte Glück. Sorbische Soldaten im 2. Weltkrieg) war rasch vergriffen. Bei den zahllosen Vorgesprächen hatten oft auch die Ehefrauen den Kriegserinnerungen ihrer Männer gelauscht – nicht immer nur schweigend. Eine von ihnen meinte gar: „Wir Frauen mussten mehr ertragen als manch Soldat, der nicht an vorderster Front stand, die haben nicht so viel durchgemacht wie wir hier.“ 2013 veröffentlichte Budar daher ein zweites Buch, diesmal mit tief bewegenden Erinnerungen sorbischer Frauen an die letzten Tage des 2. Weltkriegs in der Oberlausitz. Mit diesem dritten Buch liegt nun eine Auswahl aus beiden Büchern auch in deutscher Sprache vor.

„Nic wšitke naše wsy su jenak znate, ale kóžda z nich ma swoje mjeno. Hač pak sej něchtó wo tym, štož tam na žołtej wjesnej tafli steji, wulce hłowu łama?“Tute prašenje steji na spočatku wuwjedźenjow Alfonsa Frencla wo serbskich wjesnych mjenach.Awtor zwjaza je stajnje ze starodawnym podeńdźenjom abo někajkej stawizničku a wotkrywa na zajimawe wašnje zwiski našich małych serbskich wjeskow z dalokim swětom. Čitar zhoni, što maja Rom a Bronjo zhromadneho, kotry wuznam měješe Wěteńca w srjedźowěku, hdźe we Łužicy ludźo po zdaću njeswača a kotra łužiska wjes najwjetša je. Njech so čitar z awtorom na puć poda wot Budestec do Barbuka a wot Pěskec do Žornosyk.

Dróha, kiž wjedźe na wyšinu Hórčan skały, pólko pódla njeje, dołha smuha wólšow a topołow při Klóšterskej wodźe, Kochec hórka, Róžeńčan hnadowna cyrkej, gmejnska wjes Worklecy – kaž z wulkim dalokowidom zhladuje Beno Pětška, wučer z Borkow, na swoje dźěćatstwo w Nowej Wjesce.Wě, što rěka přetrać wójnu. Na hnujace wašnje je zwoprawdźił swój plan, to wšo z dawno zašłeho časa napisać za tych, kiž wo tehdyšich lětach jenož mało wědźa. W swojej knize „Moje wójnske dźěćatstwo“ dopomni so na kónc wójny w ródnej wsy, na bjezstarostne dožiwjenja runje tak kaž na struchłe podawki w surowych wójnskich lětach. Před čitarjom nastawaja wobrazy wonych dźěćacych dnjow – čiste, jasne a realne. Kaž by je awtor hišće raz dožiwił a z nim čitar.

Dopominać so na dźěćace a młode lěta je wjele ludźom přijomna wěc. W swojej knize »Moje serbske lěta« spomina Hinc Šołta na dźěćatstwo w ródnej wsy, na prěnje šulske lěta we wójnje, na ćěkanje a kónc wójny. Wažne su jemu lěta na Serbskej wyšej šuli w Budyšinje, hdźež so bóle a bóle za politiske wuwiće zajimowaše a swój wid na njedostatki wótřeše.Tak bu potom w času jako redaktor za statnu tajnu słužbu, stasi, zajimawa wosoba. Njewědźo wo tajnym wobkedźbowanju kolegi-redaktora zalěze sej jednoho dnja do paslow, po puću na dźěło do redakcije bu zajaty, wotwjedźeny a na lěto a dwaj měsacaj k jatbje zasudźeny. Jako politiski jaty w Drježdźanach a w Budyskej Žołtej bědźe bu hišće w samsnym lěće zajeća z dźěła pušćeny, po wotsedźenju „pokuty“ njenamaka hižo krute dźěłowe městno w Serbach. Dopomnjenki skulojća mnoho wosobinskich fotografijow.

Čim starši čłowjek bywa, ćim jasnišo zhladuje na dźěćatstwo. Widźi před sobu nana a mać, wšědny dźeń, radostne wokomiki a struchłe podeńdźenja, wšo to, štož je so do rozuma a wutroby zašćěpiło. Před 25 lětami su serbscy awtorojo wo tym z wulkim wuspěchom pisali. Wudaće „Naš nan a naša mać“ je dawno wupředate. Na nju nawjazuje předležaca zběrka.W předležacej zběrce je zjednoćene sydom staršich přinoškow wo nanje a maćeri a wosom nowych. Před čitarjom so wupřestrěwa wobraz nimale cyłeho 20. lětstotka, w kotrymž serbske dźěći a młodostni w jara wšelakich socialnych, swójbnych a narodnych wobstejnosćach wotrosćechu. Tež po swojim charakterje su přinoški rozdźělne, njemóžemy je přez jedne kopyto bić. W kóždym padźe pak su zajimawy a čućiwy wotsćin z časa dźěćatstwa jednotliwca, kiž so serbskemu čitarjej ze zběrku wotewrja.

W lěće 2005 spjelni so za Achima Miča dołholětny són. Serbski alpinist dósta móžnosć sabatoweho lěta, w kotrymž poda so do dalokich krajow, zo by wšelake dyrdomdeje dožiwił a na wjerški wysokich horow zalězł. Nimo dźiwjeje krajiny Tienšana w Kirgizistanje zezna so z najwyšimi horami Nepala, poby w Patagoniskej a zalěze na Aconcagua, najwyšu horu Južneje Ameriki.Najwjetši zaćišć pak zawostajichu pola njeho bjezdwěla Gasherbrumy, swěćate hory w Pakistanje, hdźež poradźi so jemu jako prěnjemu Serbej na horu wyše 8000 m zalězć.Hromadźe z Achimom Mičom móže so čitar na puć podać, strašne a wobkuzłace wokomiki dožiwić, wšelake kraje a kultury nazhonić a so z wosebitym swětom wysokohórskich krosnowarjow zeznać.

Mjeztym hižo třeći nakład knihi Bena Budarja w běhu lěta swědči wo zajimje čitarjow na dopomnjenkach a wosudach serbskich wojakow za čas 2. swětoweje wójny. Wjacore lěta je sej awtor wo dožiwjenjach bywšich wojakow powědać dał a je napisał. Nastała je hnujaca kniha z 41 přinoškami, kotrež wjedu přez jednotliwe wójnske lěta.Awtor je při wšěch 40 wozjewjenych přinoškach awtentiskosć kóždeho powědarja, jeho rěč a nutřkownu dramatiku wěrnje a prawdźepodobnje bjez kóždeho přehnawanja a patosa literarnje wobchował, tež w němčinje zapołožene typiske wójnske wuprajenja. Paleta wozjewjeneho je najwšelakoriša, přeco znowa so njewšědnje jewjaca. Hańža Winarjec-Orsesowa

Toś ta zběrka Bjerowych wubranych źěłow njewopśimjejo jano wšake južo w pjerwjejšnych knigłach wozjawjone wulicowańka, reportaže a tšojeńka. Wudawaŕ jo namakał bejnu tšochu dalšnych pśinoskow Bjera za Casnik, Pratyju, Płomje a dolnoserbske radijo, mimo togo awtobiografiski pśednosk z lěta 1982.Tak nadejźo teke znajaŕ tśeśinu nowych, w knigłach hyšći njewotśišćanych źěłow. Woni dopołniju naš wobraz wo tom dolnoserbskem ludowem wulicowarju ako teke wo žywjenju dolnoserbskich luźi w zachadnem stolěśu.

Křesćan Krawc poby w zašłych třoch lětach wjacore razy w krajach bywšeje Juhosłowjanskeje, hdźež zajimowaše so wosebje za wosud wot wójny potrjechenych ludźi. Rozmołwješe so z politikarjemi, wuměłcami, jednorym ludom. Trochu nas zadźiwa a snano tež zatrašuje, hdyž słyšimy wot nich nacionalistiske parole a namołwy k wójnje – jenož hdys a hdys je hłós nadźije a mjezsobneho zrozumjenja słyšeć ....

Měto Worak dopomnjejo se na swoj źiśecy cas w Strjažowje, a to samo w žednych basnjach a teke z pomocu fotow. Nastał jo žywy a zajmny wobraz wo žywjenju serbskich wejsanarjow a se wě wosebnje tych źiśi w 1930tych a 40tych lětach.

Schon nach den ersten Seiten des Buches fühlt sich der Leser auf verblüffende Weise gefangen. Eine Kindheit wird lebendig, erlebt vor mehr als einem halben Jahrhundert in einem Dorf der Lausitzer Heide. Dem Jungen ist das Sorbische Muttersprache und Heimat zugleich. Schon nach den ersten Seiten des Buches fühlt sich der Leser auf verblüffende Weise gefangen. Eine Kindheit wird lebendig, erlebt vor mehr als einem halben Jahrhundert in einem Dorf der Lausitzer Heide. Dem Jungen ist das Sorbische Muttersprache und Heimat zugleich. In diese behütete Welt dringen allmählich städtische und sorbisch-nationale Einflüsse. Später wird der Junge Komponist werden.Jan Paul Nagel hält mit diesem autobiographischen Buch Erinnerung fest, eine Erinnerung, die nie die Sicht der späten 1980er Jahre, als das Manuskript entstand, verleugnet. Und die nie Familienchronik pur sein will, sondern immer auch Nachdenken, Erfahrung, Bekenntnis ...

Zběrka zjadnośijo 14 wulicowanjow wo drogowanjach po našej domowni wot lěta 1840 až do lěta 1992.Pisali su je nejwšakorakśe luźe: ruski wědomostnik, česki molaŕ, němska spisowaśelka až k serbskemu spisowaśeloju pśibytnosći.  

Ochoza, Rowno, Hórki - tři serbske wjeski. Su wone hišće serbske? Što maja zhromadneho, što je rozeznawa? Jurij Koch je wsy wopytał. W tutej zběrce reportažow a rozpominanjow pisa wón wo cyle wšědnych ćežach a wjeselach wjesnjanjow runje tak kaž wo žiwjenskich problemach Serbow, wo wohroženju přez brunicu a wo změnach po 1989.Wažna kniha za kóždeho, kiž sej mysle čini wo dalšej eksistency Serbstwa.